In het digitale tijdperk beschikken we over meer romantische opties dan ooit. Maar echte liefde begint pas als de ware niet ideaal blijkt te zijn.
Want wat als je twijfelt of de hartstocht wel groot genoeg is? Ga je meteen maar uit elkaar? Het is een van de vele kwesties die Ansari (bekend van de Netflix-comedyserie Master of None) tackelt in Modern Romance. In dit boek dat hij schreef met de socioloog Eric Klinenberg, doet hij onderzoek naar wat liefde betekent voor de generatie die opgroeit in het digitale tijdperk. Ansari beschrijft – op basis van talrijke data en interviews met focusgroepen – de nieuwe gedragspatronen en problemen die zich voordoen bij de zoektocht naar ‘de ware’ via dating- en sociale mediasites als Tinder, Facebook en OKCupid. Wat betekent het als je 24 uur per dag een afspraakje met iemand kunt maken? Het antwoord is dat het vooral veel verwarring en frustratie oplevert.
Zo laat Ansari een man aan het woord die vertelt dat hij boos wordt omdat hij ‘maar’ 70 matches heeft op Tinder. Hij beschrijft hoe singles opgefokt raken bij het interpreteren van de berichtjes die ze ontvangen. (Wat bedoelt hij met: ‘hé jij’?) En hoe jonge vrouwen toegeven bang te zijn om een potentiële geliefde te bellen. (‘Per telefoon? Dat is het ergste!’ ‘Ik houd niet van bellen…mij te veel stress’). Ook waren er mensen die eindeloos berichtjes stuurden zonder ooit tot een echte date te komen en gaf een aantal geïnterviewden toe het normaal te vinden om een relatie via een tekstbericht te beëindigen – zo hoef je de teleurstelling van de ander niet te horen.
Ansari komt tot de conclusie dat zijn generatiegenoten een intiemere relatie met hun mobiele telefoon onderhouden dan met de werkelijkheid. Is dat een probleem? Ja. Want volgens hem heeft de huidige technologie een generatie voortgebracht met „de grofste en meest onbetrouwbare mensen ooit”. Heeft iemand een foute profielfoto op Facebook? Dan wordt hij of zij meteen afgeschreven. Een enkel bericht (‘ik wilde even hallo zeggen en mezelf een soort van tekstuelig introduceren’) kan al fataal zijn.
Meer dan ooit leggen potentiële geliefden elkaar onder een vergrootglas, en wordt de romantische liefde op scherp gesteld. Door een idee van de perfecte ander op afstand te scheppen, wordt een beeld gecreëerd van ‘de ware’ dat nauwelijks aan de werkelijkheid kan worden getoetst.
De valkuil van de romantiek
Ook de Britse schrijver en filosoof Alain de Botton bemoeit zich met deze heikele kwestie. In zijn roman Weg van Liefde (zie elders in mijn blog) waarin een liefdesverhaal wordt afgewisseld met filosofische theorieën, waarschuwt hij niet zozeer voor de invloed van de moderne technologie op ons liefdesleven maar wel voor de valkuil van de romantische liefde. Hij noemt deze liefde ‘een geloof dat altijd heeft bestaan maar pas sinds een paar eeuwen niet meer als een ziekte wordt beschouwd’. Dat is een probleem, zegt De Botton, want „het valt voor niemand mee om een leven lang de perfecte eigenschappen te belichamen die hij of zij op straat, op kantoor of op de volgende vliegtuigstoel bij een fantasievolle toeschouwer heeft opgeroepen.”
Wie voor het eerst verliefd wordt, verwacht dat bepaalde gevoelens – woordeloze intuïtie, spontane verlangens en zielsverwantschap – blijvend zijn. Maar net als Ansari, die in zijn boek de sociaal psycholoog Jonathan Haidt interviewt over de valkuilen van de romantische liefde – legt De Botton uit dat die eerste, hallucinerende fase maar van korte duur is. Langdurige liefde is volgens hem vooral een ‘vaardigheid’ die geliefden zich langzaam en met de nodige moeite eigen maken. Dat geldt in ieder geval voor de hoofdpersonages uit Weg van Liefde die, aanvankelijk verliefd, zich jarenlang door hun huwelijk worstelen, vreemdgaan, weer samenkomen en uiteindelijk begrijpen dat hun romantische idealen juist veel schade hebben toegebracht.
Hoe konden ze die ‘fout’ maken? Omdat ze rondliepen met een misvatting over zichzelf en de ander. De Botton: „We lijken zo’n normaal en meestal ook goed mens – vinden we zelf. Het zijn de anderen die niet helemaal sporen… Maar de volwassenheid begint met het vermogen onze eigen waanzin gewaar te worden en deze (…) te onderkennen. Zolang we ons niet regelmatig enorm generen voor wie we zijn, hebben we nog een lange weg te gaan voordat we onszelf werkelijk kennen.”
Jezelf leren kennen lukt het beste door eerst een paar geliefden te hebben om zo te ontdekken dat ‘iedereen eigenlijk een beetje de verkeerde is’. En dat geldt uiteindelijk ook voor degene met wie je een langdurige relatie hebt. In Weg van Liefde komt Rabih erachter dat hij zijn vrouw pas echt kan doorgronden, wanneer ze hem in belangrijke opzichten heeft teleurgesteld. Ze is niet zijn soulmate. Integendeel. Ze heeft andere gektes, gewoontes en frustraties waardoor ze met elkaar clashen en elkaar soms niet begrijpen. En dat is waar het volgens De Botton in de liefde om gaat: „Niet het waanidee dat partners elkaar volledig moeten aanvullen, maar juist het vermogen vrede te hebben met een gebrek aan overeenkomsten duidt erop dat iemand ‘de ware’ is.”
Toch blijkt dat niet zo eenvoudig. Want onze focus op die romantische liefde en het sentimentalisme wat daarmee gepaard gaat, wordt volgens de Vlaamse filosoof Peter Venmans in de hand gewerkt door ‘de spektakelmaatschappij’. Met dit begrip, ontleend aan de Franse cultuurtheoreticus Guy Debord, wijst hij in zijn boek Amor Mundi op een ontwikkeling die, met de komst van internet en sociale media, alleen maar is toegenomen. „We gaan steeds meer ons leven ensceneren”, schrijft Venmans. „We maken selfies, posten ze op sociale media en zelfs een eenvoudige maaltijd wordt een publiekelijke voorstelling. In de spektakelmaatschappij moet alles zichtbaar gemaakt worden, anders bestaat het niet.”
We denken dat we zijn wat we voelen
Ook liefde identificeren we binnen deze sentimentele cultuur met de ervaring van intense emoties. Maar is het uiten hiervan wel een direct bewijs van liefde? Volgens Venmans kunnen we daar vraagtekens bij zetten. Hij noemt het ‘een romantische trek’ om het uiten van gevoelens te beschouwen als een teken van authenticiteit. „We denken dat we zijn wat we voelen en dat het zo hoort; dat is een sentimentele illusie.”
Als voorbeeld van het tegenovergestelde noemt hij de film Amour (2012) van Michael Haneke. Deze film draait om een hoogbejaard koppel, Anne en Georges, die al jaren volgens dezelfde routines met elkaar leven totdat Anne ernstig ziek wordt en hun liefde op de proef wordt gesteld. Opvallend is hoe de twee vrij onverschillig tegenover elkaar lijken te zijn. „Er zijn weliswaar kleine gebaren van tederheid, af en toe een woord, maar het is alsof Anne en Georges begrijpen dat een zekere terughoudendheid geboden is. Alsof de liefde erdoor wordt aangetast en vermindert indien je ongegeneerd je gevoelens zou uiten”, aldus Venmans.
Hij geeft ook een verklaring voor die relatieve kilheid. Want als George aan sentimentaliteit toegeeft, kan hij misschien niet meer doen wat op een dag onvermijdelijk wordt en het grootste bewijs van liefde zal zijn: zijn vrouw te helpen met sterven.
Maar als ware liefde niet schuilt in het vertoon van grote emoties, waarin dan wel? Venmans wijst op een aantal eigenschappen die nodig zijn om een lang huwelijk staande te houden: trouw, gewoontevorming en het goed inschatten wat er gedaan moet worden zonder te veroordelen. En dat zijn ook de dingen waar Rabih en Kirsten in de roman van De Botton op uitkomen. Ze zijn pas echt klaar voor elkaar als ze bereid zijn de gekheid in het hoofd van de ander te accepteren en leren er echt voor de ander te zijn.
Vroeger had je gewoon minder keus
Maar wat heeft dit allemaal te maken met liefde in het digitale tijdperk? Je zou denken dat wie nu bezig is met daten, zich pas later druk moet gaan maken hoe de liefdesrelatie in stand te houden. Bovendien: de tijden zijn veranderd. Had je vroeger niet gewoon minder keus en was je alleen daarom al niet meer bereid om het langer met de ander vol te houden? Wat maakt het uit dat we ons nu vooral door onze emoties laten leiden?
Zo simpel ligt het niet, meent Ansari – die ondanks zijn gemopper toch een rasechte optimist blijkt. „Het is gecompliceerder en een stuk stressvoller geworden om iemand te vinden, maar je eindigt waarschijnlijk ook met iemand waar je echt blij van wordt.” Ook hij waarschuwt voor de valkuil van de romantische liefde. Want die eerste prille emoties zullen hoe dan ook plaatsmaken voor een gevoel van kameraadschap. En voor dat laatste moet je wel degelijk achter je smartphone vandaan komen en de confrontatie met de ander direct aangaan. „De vluchtige ontmoetingen die ik als single heb gehad, hebben me geholpen een beter mens te worden en hebben me klaargestoomd voor een serieuze relatie”, schrijft Ansari. Het bleken zijn eerste stappen om de gekte van zichzelf en de ander te doorgronden.