Sorry zeggen kan iedereen, excuses aanbieden is een ander verhaal. Sorry zeggen is makkelijk, iets te makkelijk zelfs (“sorry dat ik te laat ben”. “Is niet erg hoor, je hoeft geen sorry te zeggen”. “Oh sorry….”). Toegeven dat we een fout hebben gemaakt, die we oprecht betreuren, daar zijn we als mensen bijzonder slecht in. Edwin Battistella, hoogleraar taal- en letterkunde aan de Southern Oregon University, heeft in zijn boek “Sorry About That” meerdere excuses onder de loep genomen. Het artikel over de taalkundige kant van een spijtbetuiging deed me denken aan het verschil tussen gezonde en ongezonde schaamte. Wat kunnen we leren?
Een goede spijtbetuiging voldoet aan zes elementen: Uitdrukking van spijt. Uitleg van wat er is misgegaan. Verantwoordelijkheid nemen. Berouw tonen. Aanbieden om het goed te maken. En de vraag om vergiffenis. Hoe meer van deze bestanddelen je spijtbetuiging bevat, hoe effectiever je excuus zal zijn. Maar niet alle bestanddelen hebben hetzelfde gewicht: het nemen van je verantwoordelijkheid is het belangrijkste element. Dus zeg dat het jouw fout is. Ga staan voor wat je hebt gedaan. Maar dat is niet gemakkelijk: schaamte komt om de hoek kijken.
Zelfs als mensen oprecht spijt hebben en weten dat ze iets fout hebben gedaan, blijkt het vreselijk moeilijk om dit op de juiste manier te verwoorden. Als je spijtbetuiging begint met het goedpraten van je gedrag omdat bijvoorbeeld de ander je niet goed heeft behandeld, schuif jij je schuld op iemand anders af. “Omdat jij zo schreeuwde, gooide ik het bordje van oma stuk”. Dit komt omdat we ons schamen voor wat we hebben gedaan en we vaak onze spijtbetuiging minder gewicht geven door de schuld ergens anders te leggen. Ons eerste instinct is onszelf in bescherming nemen, niet om je fout toe te geven. Ongezonde schaamte maakt dat je denkt: “ik deug niet” en laat je bestraffend en veroordelend naar jezelf kijken. Vervolgens probeer je excuses te verzinnen om je eigen pijn te verzachten.
Vaak ook wordt een spijtbetuiging gevolgd door het woordje “maar” of “want”: je zegt dingen als “Ik ben te laat, maar de brug stond open…want ik had een lekke band”. Dan probeer je er via een omweg toch een beetje onderuit te komen. Excuses worden soms ook zo gedraaid dat de schuld uiteindelijk bij de gekrenkte partij komt te liggen: “het spijt me dat je beledigd bent”. Of: “het spijt me dat je mijn opmerking verkeerd hebt geïnterpreteerd”. Dan zeg je eigenlijk dat de ander te gevoelig of te dom is. Heb je dan écht spijt of heb je gewoon spijt dat de ander er een probleem van maakte?
Gezonde schaamte maakt dat je mild naar jezelf kunt kijken, waardoor je een oprechte spijtbetuiging kunt doen en je rechter op je stoel komt te zitten. Het schoont op, als je je eigen aandeel neemt. Wat is waar, in plaats van: wat voelt waar. Het gaat over het effect van je handelen, niet over de intentie van je handelen. Vergeef jezelf en neem verantwoordelijkheid voor je daden. Snap wat je fout hebt gedaan. Laat verzachtende omstandigheden achterwege. Schuif de schuld niet af. Zeg: “het spijt me dat ik te laat ben, dat was niet attent”. Want al stond de brug open of had je een lekke band, je bent nog steeds te laat. Op een oprecht excuus reageert de ander beter en blijf je zelf staan. Wie zijn eigen aandeel draagt, versterkt zijn autonomie.